به گزینی اقدامات جبرانی برای کاهش اثرات محیط زیستی انسان ساخت و مخاطرات طبیعی

اجرای اقدامات جبرانی جهت کاهش و به حداقل رساندن، پیشگیری و یا ممانعت از اثرات منفی حاصل از مخاطرات طبیعی و فعالیت های انسانی ضروری هستند. اثرات منفی درصورت عدم کنترل می توانند باعث آسیب-های جدی به منابع طبیعی و زندگی انسان ها شوند. هدف اصلی این پژوهش به گزینی اقدامات مدیریتی جهت جبران و کاهش اثرات انسانی و مخاطرات طبیعی با در نظر گرفتن جبران هم زمان چند اثر و مخاطره و نتایج و عواقب احتمالی و بعضاً متضاد آن ها به همراه اولویت بندی جغرافیایی آن ها در حوزه آبخیز قره سو واقع در جنوب غربی استان گلستان است. نخست بر اساس نظر کارشناسی و با استفاده از روش دلفی، عمده ترین اثرات انسان ساخت و مخاطرات طبیعی در منطقه، که بیش ترین تاثیر منفی را بر جوامع انسانی و محیط زیست دارند شناسایی شدند. این مخاطرات عبارت بودند از: کاهش منابع آب های زیرزمینی و سطحی، سیل، تغییر و استفاده غیراصولی کاربری ها، فرسایش خاک و تخریب زیستگاه و کاهش تنوع زیستی. سپس، مدل سازی هریک از این مخاطرات به ترتیب با استفاده از مدل WetSpass، روش ارزیابی چندمعیاره، شاخص اثرات بوم شناختی، روش RUSLE، و ارزیابی هم زمان تهدیدات و ارزش های تنوع زیستی انجام شد. اقدامات جبرانی جهت کاهش و جبران اثرات منفی این مخاطرات عبارتند از: تراس بندی، اگروفارستری، احیاء جنگل، احیاء جوامع درختی حاشیه رودخانه، احداث باغ و حفاظت. در ادامه، هریک از این اقدامات مدل سازی شدند و چینش مکانی آن ها در منطقه مشخص شد. سپس، به منظور درک اثر متقابل اقدامات جبرانی، 33 سناریو مدیریتی بر اساس ترکیبی از این اقدامات تدوین شدند و اثر آن ها بر اثرات منفی مخاطرات ارزیابی شد. در نهایت، تلاش شد با بررسی یکپارچه اقدامات جبرانی، بهترین سناریوها از نظر ترکیب اقدامات شناسایی شوند، به نحوی که عواقب و پیامدهای مهم آن ها مد نظر قرار گیرد. به این منظور، از ابزار پشتیبان تصمیم گیری چندمعیاره MCAT بر پایه روش برنامه ریزی سازشی استفاده شد. نتایج مدل سازی مخاطرات نشان داد تقریبا تمام منطقه نسبت به حداقل یکی از مخاطرات در وضعیت بحرانی به سر می برد. همچنین، مشخص شد اجرای هم زمان اقدامات جبرانی اثراتی مختلف و گاهی متضاد بر اثرات منفی مخاطرات دارند. در برخی موارد ترکیب اقدامات باعث تشدید اثر منفی آن ها و در برخی موارد تخفیف اثرات منفی و بهبود شرایط می¬شود. سناریو 33 با سودمندی کلی 87/0 سناریو برتر در حوزه آبخیز قره سو است. این سناریو شامل اجرای هم زمان تمام اقدامات جبرانی به اضافه حفاظت می باشد. سناریو 32 با امتیاز 72/0 در رتبه دوم قرار دارد و شامل اجرای تمام اقدامات جبرانی منهای حفاظت است. سناریو 28 با امتیاز 69/0 در رتبه سوم قرار دارد. این سناریو شامل اجرای هم زمان اقدامات تراس بندی، اگروفارستری، احیاء جنگل و احداث باغ است. نتایج حاصل از حساسیت سنجی نشان می دهد اولویت بندی ارائه شده در این پژوهش از درجه اطمینان مناسب برخوردار است. با توجه به اینکه رتبه های برتر با توجه به تغییر وزن معیارها، تغییری نکرده اند، سناریوهای برتر از اطمینان کافی جهت اجرا در منطقه برخوردار هستند.